Muziek is spontaniteit, muziek is creatieve ingeving en muziek is universeel. Al deze kernbegrippen zijn uitingen van dimensies die buiten onze rationele levenspatronen vallen, en misschien daarom juist wel zoveel waarde hebben. Zo schreef soefi-mysticus Hazrat Inayat Khan (1882 – 1927): ‘Muziek bevindt zich achter de werking van het hele universum. Muziek is niet alleen het grootste doel in het leven. Muziek is het leven zelf’. Hiermee doelde hij onder meer op het idee dat het kosmische systeem werkt aan de hand van muzikale en harmonische wetten. Eerder komen we dit soort ideeën al tegen bij de Griekse musicus, filosoof en wiskundige Pythagoras. Deze esoterische en mystieke krachten die schuilen in de muziek van de sferen dreigen failliet te gaan aan ons berekende denken, aan de eindeloze obsessie met rede en logica.  

Met de haast voltooide secularisatie en de daarvoor in de plaats gekomen destructieve vormen van kapitalisme hebben we ons als Westerse mens overgegeven aan de ontgoocheling van het economische denken, met als kernbegrip het woord nut. Het nut van het leven drukken we alsmaar meer uit in de cijfers op bankrekeningen en behaalde resultaten in het materiële. Het zal komen door de literatuur die ik de laatste dagen op me heb laten inwerken, maar ik geloof niet dat dit leven als homo economicus ons zal brengen tot een verlichte staat van zijn. Laat staan dat het zal leiden tot een houdbare situatie op zowel aards als geestelijk vlak. Is het namelijk niet zo dat steeds meer mensen leiden aan ‘klimaatstress’? Om maar wat te noemen. 

Om deze column nog op enige manier te laten aansluiten op hetgeen waarover MuziScene schrijft, is het dan nu tijd voor de intrede van muziek in dit verhaal. Muziek, ongeacht subjectieve waardering, kan ons behoeden voor deze staat van zijn die ik eerder de homo economicus noemde. Muziek stelt namelijk in staat om te voelen zonder duidelijke verklaring. Hiermee bedoel ik dat bepaalde muziek gevoelens en emoties kan oproepen die ontstaan in ons geestelijk leven. Zou je dit wel rationeel willen verklaren, dan vermoord je tevens de waarde van dit ongrijpbare genot. Zonder te veel in New Age-achtige clichés te vervallen, is juist die transcendentale ervaring wat ons rijk maakt. Het genieten van muziek heeft geen direct economisch nut, godzijdank.

Daarmee ook gelijk mijn aanklacht tegen muziek zonder die intrinsiek creatieve ingeving of spontaniteit. Het soort muziek dat een succesvolle formule volgt en deze beschouwt als een algoritme dat als een soort fruitmachine tolt tot er de volgende zielloze hit uit komt rollen. Je stompt hier als artiest namelijk niet alleen je eigen verbeelding mee af, maar ook dat van je publiek. Voorgekauwd en hapklaar, zonder intentie en emotie. Ingeslagen op dit pad zal het niet lang meer duren voordat artificial intelligence ook onze emotionele intelligentie overstijgt. 

Micha Zaat